Zoeken in deze blog

zondag 19 juni 2011

De Zwarte Transitie
Jan Rotmans
DRIFT, EUR

Eind 2010 begon een groep van 15 hoogleraren een protestactie tegen de 5 geplande nieuwe kolencentrales in Nederland. Deze groep omvat inmiddels bijna 70 hoogleraren op het gebied van energie, milieu en duurzaamheid. Vrijwel alle Nederlandse experts op die gebieden zijn aangesloten bij deze actie. De groep richtte zich in een open brief tot de energiebedrijven met het verzoek om te stoppen met het bouwen van kolencentrales in Nederland. In de open brief werden de belangrijkste bezwaren tegen kolencentrales nog eens op een rijtje gezet: (i) ze zijn overbodig: onze voorzienings- en leveringszekerheid is gegarandeerd zónder kolencentrales. De geplande kolencentrales zijn grotendeels bedoeld voor de export van elektriciteit; (ii) ze zijn enorm vervuilend: ze produceren enorme hoeveelheden fijnstof, roet, stikstofoxide en zware metalen; (iii) ze dragen sterk bij aan klimaatverandering: een grote kolencentrale produceert 6-8 miljoen ton CO2 per jaar, net zoveel als 1.5-2 miljoen auto’s per jaar;  (iv) ze zijn schadelijk voor de volksgezondheid: mensen worden er ziek van (astma en andere luchtwegaandoeningen) en gaan er aan dood; (v) kolencentrales verdringen duurzame energie: ze gaan 40 jaar mee en zijn niet flexibel, waardoor ze duurzame energie uit de markt verdringen en de noodzakelijke transitie naar duurzame energie ernstig vertragen.
Maar wellicht het belangrijkste argument tegen kolencentrales is dat ze niet meer van deze tijd zijn. Ze horen bij het industriële tijdperk waarin wij fossiele energie gebruikten om in onze energiebehoeften te voorzien. We zijn nu het tijdperk binnen gestapt van schone energie, waarbij we duurzaam met de aarde en haar hulpbronnen omgaan. Dit verklaart ook het wereldwijd toenemende verzet tegen kolencentrales. In de Verenigde Staten is meer dan de helft van de geplande 231 kolencentrales afgeblazen en krijgt slechts 10% een bouwvergunning. In Europa staat meer dan de helft van de 60 geplande kolencentrales ter discussie. Er kleeft bovendien een groot risico aan de import van steenkool, die steeds lastiger en risicovoller wordt. De grote steenkoolproducenten als China, India en de Verenigde Staten gebruiken vrijwel alle steenkool voor eigen gebruik en gaan in de toekomst steenkool importeren, die dan uit Zuid-Afrika, Rusland en Australië moet komen. De leveringszekerheid komt dan in gevaar.

Dit alles afgezet tegen het weinig rooskleurige beeld van Nederland als achterblijver op het gebied van duurzame energie. In EU-27 landen scoren alleen Verenigd Koninkrijk en Cyprus lager op aandeel duurzame energie in totale energieverbruik. In 2010 is het aandeel duurzame energie zelfs gedaald tot 3.8%, o.a. door de afname in het verbruik van biobrandstoffen. Als daar de komende jaren nog 5 nieuwe kolencentrales bijkomen komt Nederland helemaal onderaan de Europese ranglijst te staan en halen we onze duurzaamheids doelstellingen voor 2020 (14% duurzame energie in 2020) nooit en te nimmer. Nederland wordt dan de vieze man van Europa.
Met name Groningen dreigt uit te groeien tot het nieuwe Ruhrgebied van Europa. Onder het mom van economische structuurversterking wordt daar grootschalig geïnvesteerd in kolenergie. Tweederde van de te investeren 25 miljarden gaat naar fossiele energie en een derde naar duurzame energie, vooral in wind en biomassa (alhoewel bepaalde vormen van biomassa ook heel onduurzaam zijn). Het structurele effect op de (regionale) economie van fossiele energie is echter gering, wat betreft werkgelegenheid, kennis en innovatie. De toegevoegde economische waarde per geïnvesteerde euro is voor duurzame energie significant hoger (factor 2-3) dan voor fossiele energie. De kans dat de Eemshaven op termijn eindigt als ‘economische woestijn’ zoals Zuid-Oost Limburg na de sluiting van de kolenmijnen, is levensgroot.

Als antwoord op de open brief van de hoogleraren werden zij uitgenodigd door de energiebedrijven (Nuon, Essent, Electrabel en EON) voor een dialoog. De afgelopen maanden (februari en maart 2011) heeft de actiegroep hoogleraren onder leiding van Jan Rotmans een ronde gemaakt langs deze energiebedrijven. Zo vond een dialoog plaats tussen wetenschap en bedrijfsleven op hoog strategisch niveau. Bij elke sessie zaten vijf hoogleraren tegenover de directies van de energiebedrijven. De afstand tussen de werelden van wetenschap en energiebedrijven bleek groot te zijn. Op basis van deze dialoog komt de actiegroep tot de volgende bevindingen en conclusies:
-       Het besluit van Nuon om het kolendeel van de nieuwe ‘multi-fuel’ centrale in de Eemshaven voorlopig (tot 2020) niet te bouwen is een positief resultaat. Niettemin hadden de hoogleraren liever afstel dan uitstel gezien.
-       De andere energiebedrijven (Essent, Electrabel, EON) gaan gewoon door met de bouw van de geplande kolencentrales en zijn voorlopig niet op andere gedachten te brengen. Wel erkennen zij dat het einde van grote elektriciteitscentrales in zicht is en geven zij toe dat zij anno 2011 niet meer zouden besluiten om een kolencentrale te bouwen.
-       De energiebedrijven nemen nog geen eigen verantwoordelijkheid voor de transitie naar duurzame energie. Zij vinden dat ze al veel doen op het gebied van duurzame energie, sommige bedrijven vinden zich zelfs koploper op dit terrein, terwijl dat niet wordt gestaafd door cijfers en investeringsbedragen.
-       De intrinsieke motivatie om snel over te schakelen op duurzame energie ontbreekt bij de energiebedrijven. Zij wijzen vooral naar de overheid (onbetrouwbaar en inconsistent) en naar de slecht functionerende markt voor CO2-emissiehandel (met een te lage prijs voor CO2).
-       Het ontbreekt aan een lange termijn visie voor duurzame energie bij de energiebedrijven. Vijf jaar is al lang, laat staan decennia. Ook mist men een heldere investeringsstrategie voor duurzame energie.
-       Decentrale energieopwekking is een blinde vlek bij de energiebedrijven. Men onderschat de revolutie die al gaande is: één op de vier huishoudens kan in 2025 zijn eigen energie opwekken. Deze omwenteling wordt onvoldoende (h)erkend en wordt ook nog niet meegenomen in de toekomstprojecties voor energiegebruik.
Deze bevindingen stemmen tot zorg en de groep hoogleraren heeft daarom besloten om met de actie door te gaan. Enerzijds wil men de maatschappelijke druk op de energiebedrijven verder opvoeren om toch te stoppen met de kolencentrales in aanbouw. Hiervoor gaat de actiegroep zich de komende tijd nadrukkelijker richten op de consument om te proberen die te bewegen over te stappen naar echte groene energiebedrijven. Ook loopt nog een rechtszaak tegen Essent aangaande de nieuwe centrale bij de Eemshaven. Op 11 april jl. waren twee hoogleraren van de actiegroep getuigen-deskundigen bij de rechtszaak die is aangespannen door een aantal milieu- en natuurclubs (waaronder Greenpeace, Natuur en Milieu, Natuurmonumenten en Waddenvereniging).
Anderzijds wil de groep de dialoog met de energiebedrijven continueren. Die zou zich toe moeten spitsen op de lange termijn visie en strategie voor duurzame energie. Dat is hard nodig, want in Nederland lijkt zich een inverse transitie te voltrekken. Daar waar in Duitsland een ‘energiewende’ gaande is richting een volledig duurzame energievoorziening tussen 2030 en 2050, met Angela Merkel als groene motor, is in Nederland sprake van een ‘zwarte transitie richting kolen- en kernenergie onder het mom ‘vooruit naar vroeger, met Maxime Verhagen als zwarte motor.

3 opmerkingen:

  1. Maxime lijkt inderdaad zo zijn eigen ideeen te hebben over 'duurzame energie': http://rayradio.podomatic.com/entry/2011-05-03T14_33_48-07_00

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Energiebedrijven en de huidige rechtse overheid nemen de samenleving niet serieus.
    Daarom moet de burger het doen.
    Alleen maar "groene stroom" kiezen betekent klant blijven bij de foute bedrijven.

    Burgers moeten hun eigen windparken gaan ontwerpen en dan bouwen, samen met lokale overheden.
    Burgers moeten de beschikbare te winnen energie claimen voordat fossiele energiebedrijven het land vol bouwen.
    Stem daarom op Brabant Wind

    En bekijk de achtergrond op "Waarde creëren met een regionaal windpark ontwerp"

    Advies van hoogleraren waar mogelijk, gewenst.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Goed stuk! Waar is de uitspraak op gebaseerd dat in 2025 een kwart van de huishoudens in zijn eigen energie kan voorzien?

    BeantwoordenVerwijderen